Historia Oddziału ZNP w Toruniu
Sukcesy i porażki ZNP w Toruniu
Związek Nauczycielstwa Polskiego w 2010 roku obchodził 105 rocznicę swego powstania. Germanizacja i rusyfikacja polskiego społeczeństwa w drugiej połowie XIX wieku powodowały coraz większy opór inteligencji a zwłaszcza nauczycieli, którym na sercu leżały wychowanie młodych pokoleń w duchu polskości, walka o utrzymanie tradycji narodowych a w konsekwencji niepodległość Polski.
Po wielu wcześniejszych nieudanych próbach walki o tożsamość narodową, walki o polską szkołę w nocy z 1 na 2 października 1905 r. na konspiracyjnym zebraniu w małej ludowej szkole w Pilaszkowie pod Łowiczem w zaborze rosyjskim, ustalono zasady wspólnej walki o utworzenie polskiej organizacji nauczycielskiej, która byłaby motorem i spoiwem w walce o urzeczywistnienie ideałów. W grudniu 1905 roku udaje się zarejestrować i zatwierdzić u władz carskich statut organizacji zrzeszających nauczycieli szkół średnich i elementarnych , która przyjmuje nazwę POLSKIEGO ZWIĄZKU NAUCZYCIELSKIEGO.
W tym samym roku w Galicji w dniu 28 grudnia w Krakowie przy ulicy Franciszkańskiej odbywa się zebranie „Ankiety”, grupy polskich pedagogów pod przywództwem znanego pedagoga Stanisława Nowaka, późniejszego senatora RP. Powstaje wówczas Krajowy Związek Nauczycielstwa Ludowego. Ideały organizacji w zaborze rosyjskim i Galicji były niemal identyczne.
Gdy tworzą się zręby państwa Polskiego w 1919 roku te dwie organizacje z byłych zaborów łączą się – powstaje Związek Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych.
Wielką uwagę przywiązuje on do kształcenia nauczycieli i ciągłego podnoszenia przez nich kwalifikacji.
Honorowym członkiem Związku zostaje Marszałek Józef Piłsudski.
W latach tych największe polskie autorytety pedagogiczne i humanistyczne w ramach pracy w Związku budowały zręby polskiej oświaty. M.in. Zygmunt Mysłakowski, Władysław Tatarkiewicz, Julian Krzyżanowski i wielu, wielu innych.
W 1926 r. ze składek swych członków buduje słynne zakopiańskie sanatorium przeciwgruźlicze, tworzy ośrodki kursów dla nauczycieli i wydaje w swym wydawnictwie pierwsze podręczniki w języku polskim dla wielu przedmiotów. Wydaje czasopisma dla dzieci Płomyk i Płomyczek.
Na terenie Pomorza polska oświata organizuje się po przejęciu administracji w 1920 r. Niestety brakuje polskich nauczycieli, wówczas wraz z armią i administracją polską przybywają nauczyciele z dawnego zaboru austriackiego. Wraz z dziesiątkami polskich nauczycieli wywodzących się z Pomorza tworzą już w lutym 1920 r. pierwsze polskie szkoły. Wraz z organizacją tych placówek powstaje pierwsze Ognisko Związku Polskich Nauczycieli Szkół Powszechnych.
Powstające ogniska w/w organizacji tworzyły zręby polskiej oświaty, tworzyły programy szkolne, zajmowały się sierotami i dziećmi najuboższych rodzin. Prowadziły kursy dla dorosłych likwidujące analfabetyzm, czuwały nad merytorycznym przygotowaniem nauczycieli.
W grudniu br. Oddział ZNP w Toruniu wchodzi w rok obchodów 90 rocznicy powstania struktur Związku w Toruniu.
Pierwsze Ognisko ZWIĄZKU POLSKICH NAUCZYCIELI SZKÓŁ POWSZECHNYCH na Pomorzu powstało w Toruniu w dniu 5 grudnia 1920 roku. Na jego czele jako prezes stanął Jan Ciomborowski, który przybył w ramach akcji pomocy w polonizacji szkolnictwa na Pomorzu z Wadowic, gdzie był kierownikiem szkoły. Struktury Związku w Toruniu tworzyli m.in. Stanisława i Damazy Jaworscy, Wanda Szuman i wielu oddanych patriotów.
Rozwój organizacyjny ZPNSP spowodował konieczność powołania w 1924 roku Komisji Pomorskiej w Toruniu. Na przełomie lat 1928/1929 powstaje na Pomorzu Okręgowa Komisja Pedagogiczna.
Od 1920 roku Związek Nauczycielstwa Polskiego po dzień dzisiejszy rozwija swą działalność w Toruniu i na całym Pomorzu. Jest to najstarsza organizacja zawodowa w Polsce a może i na świecie.
Na pewno największym sukcesem ZNP jest to, że przetrwał czas zaborów, zawirowań dwudziestolecia międzywojennego, przetrwał okupacje hitlerowską pod nazwą TON (Tajna Organizacja Nauczycielska), która w konspiracji organizowała tajne nauczanie na wszystkich szczeblach.
Tajne nauczanie osiągnęło wymierne sukcesy. Tysiące licealistów, i studentów kontynuuje naukę i studia, zdaje matury, uczy się mowy ojczystej i historii. TON buduje swe struktury w całej Generalnej Guberni oraz oddziałowuje na Pomorze i Śląsk. Współpracuje z Delegaturą Rządu na Kraj i z Związkiem Walki Zbrojnej a następnie z Komendą Główną Armii Krajowej. Mimo grożących kar za nielegalne nauczanie rzesza nauczycieli nie przerywa swego powołania i przez cały okres wojny służy młodzieży.
Za swą miłość do ojczyzny i młodego pokolenia tysiące członków Związku płaci cenę najwyższą. Tysiące traci życie w obozach koncentracyjnych, w więzieniach i kazamatach Gestapo. W tym bohater z Auschwitz, nauczyciel z Chorzowa, Marian Batko.
Bohaterom tajnego nauczania Związek Nauczycielstwa Polskiego ufundował jako dowód wiecznej pamięci pomnik przed swą siedzibą w Warszawie na Wybrzeżu Kościuszkowskim.
Po wojnie wznowienie działalności Związku odbywało się stopniowo, związane z nieufną dekonspiracją TON. Jednak deklaracje PKWN a następnie Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej oraz uznanie tajnego nauczania włączyły ogniwa Związku do odbudowy zniszczeń wojennych. W czerwcu 1945 roku w jego odbudowę włączył się Stanisław Mikołajczyk. Po jego wizycie w Zarządzie Głównymi utworzeniu przez niego Polskiego Stronnictwa Ludowego wszyscy członkowie Zarządu Głównego ZNP przeszli do PSL. W ten sposób ZNP wszedł na drogę legalnej opozycji. Fakt ten zaciążył na późniejszej pracy Związku w rzeczywistości zdominowanej przez PPR, następnie PZPR.
Jednak dla członków ZNP najważniejsze była praca z dziećmi i młodzieżą. Już od Zjazdu Oświatowego w Łodzi w 1945 r. po 1981 r. Związek brał czynny udział we wszystkich pracach nad reformowaniem oświaty, w programach kształcenia nauczycieli, Zjazdach Pedagogicznych.
Tworzył powiatowe biblioteki pedagogiczne, muzea oświaty i wychowania. W latach 1947 –1948 zorganizował tysiące kursów nauczania dorosłych w których udział wzięło prawie 200 tysięcy dorosłych nie umiejących pisać i czytać.
Od 1947 Związek skupia reprezentację pracowników szkół wyższych, zaś w 1964 powołano Oddział ZNP przy Polskiej Akademii Nauk.
Związek od powstania po dzień dzisiejszy bierze aktywny udział w nauczycielskim międzynarodowym ruchu związkowym. W 1952 r. przystąpił do Światowej Federacji Pracowników Nauki. Jako pierwszy sformułował na konferencji w Paryżu w 1946 r. ideę Karty Nauczyciela, przyczynił się do powołania Międzynarodowego Dnia Karty Nauczyciela, który od uchwalenia w 1972 r. Karty Praw i Obowiązków Nauczyciela obchodzony jest w dniu utworzenia Komisji Edukacji Narodowej, tj. 14 października. Po uchwaleniu w 1982 roku Karty Nauczyciela obchodzony jest ten dzień jako „Dzień Edukacji Narodowej”.
W grudniu 1981 roku po burzliwych pracach w Sejmie nad Ustawą „Karta Nauczyciela” dekret Rady Państwa „o stanie wojennym” zawiesza działalność Związku. Zgromadzony przez wiele pokoleń majątek Związku przejmuje zarząd komisaryczny, działacze Związku wracają do swych placówek oświatowych.
W lutym 1982 r. władze państwowe wyrażają zgodę na wydanie „Głosu Nauczycielskiego” ale bez znaczka Związkowego. W nakładzie ukazuje się oczekiwany przez polską oświatę tekst „Karty Nauczyciela”.
W październiku 1983 roku odbywa się Zjazd Związku wznawiający jego działalność. Wówczas do ZNP wstępuje 307 000 członków, skupionych w 2446 organizacjach.
Związek jako jedyny związek zawodowy posiada swoje sanatoria i domy wypoczynkowe, między innymi w Ciechocinku, Zakopanem, Szklarskiej Porębie, Krynicy Zdroju, Krynicy Morskiej, Nałęczowie, Szczawnicy, Augustowie, Sopocie.
Prowadzi Wyższą Szkołe Pedagogiczną w Warszawie.
W Toruniu reaktywują Związek m. in. kol. kol. Józef Sawionek, Helena Jankowska, Barbara Płomień, Alina Komocka. Mikołaj Adamowicz.
W chwili obecnej Oddział tworzy 1142 członków; nauczycieli, pracowników administracji i obsługi, emerytów i rencistów.
Oddział prowadzi szeroką działalność edukacyjną wśród nauczycieli, uczestniczy w życiu społecznym Torunia. Jest organizatorem Mistrzostw Nauczycieli w Pływaniu, w Strzelectwie Sportowym (Memoriał Jerzego Banakiewicza). Jest od 5 lat współorganizatorem Maratonu Toruńskiego w czasie którego rozgrywane są Mistrzostwa Polski Pracowników Oświaty w Maratonie. Bierzemy aktywny udział w akcji „Cała Polska czyta dzieciom”.
W Toruniu działa od 25 lat chór nauczycielski „Con Anima”. Dzięki pracy członków Oddziału wiele set osób uczestniczy w spektaklach teatralnych i operowych w Warszawie, Toruniu, Bydgoszczy. Organizuje wyjazdy wypoczynkowe i rekreacyjne w góry i nad morze.
Oddział udziela porad prawnych swoim członkom. Promuje swych najwybitniejszych członków. W ciągu ostatnich lat nominowane do tytułu „Nauczyciela Roku” były m. in. kol. Renata Rekowska oraz Aleksandra Szlendak.
Co roku najlepsi z najlepszych są z rekomendacji Związku wyróżniani i odznaczani najwyższymi odznaczeniami państwowymi i Medalem Komisji Edukacji Narodowej. W 2009 r. – kol. Irena Wolter – Srebrny Krzyż Zasługi
– kol. Alicja Zielińska – Medal Brązowy za Długoletnia Służbę
Analizując działalność ZNP na przestrzeni stu lat trudno mówić o porażkach.
Jak w każdym środowisku zdarzają się niepowodzenia i nie załatwione sprawy lub sprawy załatwione, nie po myśli wszystkich.
Może to być na przykład upaństwowienie w 1954 r. „Naszej Księgarni” i jej prywatyzacja w 1989 r. co spowodowało zniknięcie„Świerszczyka”, „Płomyczka”, „Płomyka” oraz „Poczytaj mi Mamo”.
Dzisiaj mało kto wie, że w Toruniu Oddział ZNP w latach 80. otrzymał siedzibę w Dworze Mieszczańskim przy Zamku Krzyżackim i mimo poniesionych nakładów adaptacyjnych i remontowych w 1989 roku musiał przekazać obiekt.
Członkowie Związku nieraz wyrażali swe niezadowolenie z sytuacji w polskiej oświacie, ale nigdy swych niepowodzeń nie traktowali w kategorii porażki.
Komu dziś potrzebny ZNP w Toruniu?
Potrzebny jest w życiu codziennym toruńskiej oświaty.
Najlepiej o tym można się przekonać śledząc pracę codzienną biura Oddziału. Biuro jest czynne w dni robocze od 8.00 do 15.00, ale tylko w teorii. Bardzo często pracujemy do 18.00, 19.00. Gdy we współpracy z Państwową Inspekcją Pracy zorganizowaliśmy w miesiącu październiku szkolenie dla Społecznych Inspektorów Pracy w sobotni ranek na 8.00 przybyło ponad 50 osób z wielu placówek Torunia.
Na spotkaniu z okazji Dnia Edukacji Narodowej stawiło się ponad stu emerytowanych pracowników oswiaty. Z rekomendacji ZNP w wydziałach toruńskich sądów zasiada kilkunastu ławników. W ciągu każdego roku łagodzimy i negocjujemy setki spornych spraw i tylko w sporadycznych przypadkach dochodzi do sądowych rozstrzygnięć. Nigdy żaden członek Związku nie został pozbawiony opieki w swoim miejscu pracy jak i w problemie osobistym. Znaczną część swego budżetu (który w całości pochodzi ze składek) przeznaczamy na zasiłki statutowe i zapomogi.
Jak wcześniej zaznaczyłam organizujemy system szkoleń z różnych dziedzin, wychodząc z założenia, że tylko dobrze przygotowany nauczyciel będzie dobrze służył dzieciom.
Przy Oddziale działa grupa artystyczna „Plener”, która zrzesza artystów plastyków. Grupa ta organizuje corocznie wyjazdy w różne piękne zakątki Polski oraz plenery poza granicami. Prace wykonane podczas wyjazdów prezentowane są później na wernisażach w toruńskich muzeach i domach kultury.
Oddział ZNP w Toruniu nie zapomina o tych, którzy zabezpieczają rytm pracy szkół tj. pracownikach administracji i obsługi. Jako jedni z nielicznych w Polsce Oddział podpisał z Gminą Toruń dwa Układy Zbiorowe Pracy dla Pracowników Niepedagogicznych. Zapewnia to systematyczny wzrost płac i daje poczucie stabilnych warunków pracy. Obejmujemy także opieką pracowników oświaty w gminie Wielka Nieszawka, gdzie z wójtem prowadzimy twarde negocjacje.
Warto zaznaczyć, że zawsze negocjacje z każdym organem prowadzimy w imieniu Związku ale ze zdobyczy korzystają wszyscy zatrudnieni. W sprawach indywidualnych natomiast reprezentujemy tylko swoich członków.
Sceptycy zarzucają ZNP, że bywa hamulcem zmian w oświacie i reform edukacyjnych, bo broni przede wszystkim interesu nauczycieli. Czy tak w istocie jest?
Sceptycy winni wpierw zapoznać się ze Statutem Związku, z zamierzeniami na rok kalendarzowy. Każdy może poznać pracę ZNP na jego stronie internetowej. www.znp.edu.pl
Pamiętam, gdy minister Handke wprowadzał reformę oświaty na słowa krytyki skierowane przez Związek pod kontem zasad reformy, głównych założeń, awansu zawodowego, szybkości działań resortu twierdzono, że ZNP jest hamulcowym reform. Życie pokazało, że te wszystkie zastrzeżenia były uzasadnione. Broniliśmy np. szkolnictwa zawodowego i okazało się, że reforma dokonała niemal całkowitej likwidacji tego szkolnictwa i po kilku latach zabrakło w kraju reprezentantów wielu zawodów potrzebnych w gospodarce narodowej.
Mówiliśmy o braku środków na wprowadzenie reformy, że jest niedoszacowana i po kilku miesiącach minister gdy zabrakło środków finansowych podał się do dymisji.
Krytykowane przepisy regulujące sprawy awansu zawodowego nauczycieli były kilkanaście razy nowelizowane.
Zdarza się, że dyrektorzy lub organy prowadzące skarżą się na zapisy Karty Nauczyciela, na pewno zdobyczy związków zawodowych, które uniemożliwiają zwolnienia „gorszych” nauczycieli. Ale ci sami dyrektorzy nie stosują narzędzi, które daje im Karta. ZNP zabiera głos wówczas, gdy łamane jest prawo, gdy w grę wchodzi dobro nauczyciela ale także szkoły i pojedynczego ucznia.
Jak w każdej grupie zawodowej, jak w całym społeczeństwie są różne zdarzenia i przypadki, które mogą być postrzegane w zależności od punktu spojrzenia.
Przed kilku laty Biblioteka Pedagogiczna w Toruniu mieściła się w fatalnych warunkach przy ulicy Prostej. W warunkach nie pozwalających na wydajną pracę personelu jak i studentów czy nauczycieli. To z naszej inicjatywy, uzasadnianej wielokrotnie w Urzędzie Marszałkowskim znaleziono za naszą podpowiedzią nową lokalizację i środki na realizację. Dzisiaj Biblioteka Pedagogiczna w Toruniu należy do najnowocześniejszych w Polsce i województwo może się nią szczycić. Teraz bronimy bibliotek szkolnych, które w zamyśle niektórych mają być połączone z bibliotekami publicznymi.
To Związek stał i stoi w obronie przedszkoli przed likwidacją, które tak bardzo są potrzebne tworząc dzieciom najlepsze warunki przyszłej edukacji. Jak trudno znaleźć miejsce w przedszkolu najlepiej wiedzą rodzice.
Związek nasz poprzez 100 letnie doświadczenie, działalność w różnych systemach politycznych, współpracując z największymi autorytetami pedagogicznymi oraz społecznymi nie musi uciekać się do populistycznych haseł, ale w merytoryczny sposób analizuje każdy problem.
ZNP jest członkiem Światowej Konferencji Związków Zawodowych Nauczycieli, Europejskiego Komitetu Związków Zawodowych Oświaty i Nauki. Prezes ZNP kol. Sławomir Broniarz jest członkiem Zarządu tego Komitetu.
Jaki będzie toruński ZNP w przyszłości?
Oddział ZNP w Toruniu będzie się nadal rozwijał. Mimo zmniejszającej się liczby zatrudnionych nauczycieli w Toruniu liczba członków Oddziału ma tendencje zwyżkową. Jesteśmy otwarci na kontakt z ościennymi oddziałami, bierzemy czynny udział w życiu całego okręgu jak i całego związku.
Współpracujemy z organami prowadzącymi i mamy wypracowane standardy pracy z Zarządem Województwa Kujawsko-Pomorskiego, Prezydentem Torunia, Wójtem Gminy Wielka Nieszawka.
Dbamy o funkcjonowanie przedszkoli i wszystkich typów szkół o ich kadrę pedagogiczną i niepedagogiczną.
Współpracujemy z przedstawicielami oświaty na Litwie, Rosji, Belgii.
Gościliśmy nauczycieli tych państw w Toruniu jak i zapoznaliśmy się z funkcjonowaniem szkół w tych państwach. Dzięki zaangażowaniu pojedynczych członków jak i całego Oddziału staliśmy się ambasadorami Torunia w Europie.
Pamiętamy o historii i tradycji. Przedstawicieli ZNP i sztandaru Oddziału nie zabraknie na każdej uroczystości patriotycznej w Toruniu. Pamiętamy o naszych starszych koleżankach i kolegach, którzy zginęli za to, że byli nauczycielami. W 1999 r. w 60 rocznicę straceń na Barbarce to Związek wstrząsnął ówczesnymi władzami miasta i doprowadził do usunięcia zwalonych drzew z alejek, do naprawy dróg i alejek, do usunięcia dewastacji i przeprowadził pierwsze od lat uroczystości. To ZNP w 5 lat później w stulecie swego istnienia wraz z przedstawicielami województwa i miasta, wojska i harcerzy przeprowadził na Barbarce patriotyczną uroczystość aby uchronić od zapomnienia…
Pracujemy bez rozgłosu, z poszanowaniem każdego, jesteśmy otwarci na każdą inicjatywę służącą dobru szkoły. Współpracujemy zgodnie z innymi związkami działającymi w oświacie Torunia.
Mając na względzie dorobek 105 lat Związku i 90 lat jego pracy dla Torunia w następne lata wejdziemy z nadzieją na dalszy rozwój.
Urszula Polak Przewodnicząca Komisji Rewizyjnej Oddziału ZNP w Toruniu, Prezes Oddziału ZNP w Toruniu w latach 1993 – 2019